Sıcaklık,Sıcaklığın Dağılışını Etkileyen Etmenler.

SICAKLIK

Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneştir. Yeryüzünün Güneşten aldığı
ısı miktarına sıcaklık denir. Termometre ile ölçülür. Sıcaklığın birimi
santigrat derece (°C) dir.

Güneş ışınları vasıtasıyla gelen ısı enerjisi, atmosferi geçerek
yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır. Ancak, Güneten gelen enerjinin
tümü yeryüzüne kadar ulaşamaz. Bir kısmı atmosferde alıkonur, bir kısmı
atmosferin yüzeyinden geri yansır.

Atmosfere gelen enerji % 100 kabul edilirse;

Enerjinin % 25'i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır.

% 25'i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gök yüzünün mavi görünmesini sağlar.

% 15'i atmosfer tarafından emilerek atmosferin ısınmasını sağlar.

% 35'i yeryüzüne ulaşır. Bu enerjinin % 27'si yeri ısıtır. % 8'i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır.

SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER (SICAKLIK ETMENLERİ)

1. Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı

Yeryüzünde sıcaklık dağılışını etkileyen en önemli faktördür. Güneş
ışınları bir yere ne kadar dik düşerse, orası o kadar fazla ısınır.
Düşme açısı küçüldükçe ısınma azalır. Düşme açısını belirleyen etkenler
şunlardır:

a. Dünyanın şekli ve enlem: Dünyanın şekline bağlı olarak, Ekvatordan
kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının yere düşme açıları
küçülür. Bunun sonucunda da Ekvator�dan kutuplara gidildikçe sıcaklık
azalır.

b. Yaşanan Mevsim: Dünyanın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir.
Buna göre, Kuzey Yarım Küre, yaz mevsiminde güneş ışınlarını daha dik, kışın daha eğik alır.

c. Günün Saati: Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak, güneş
ışınlarının bir noktaya geliş açısı gün boyunca değişme gösterir. Güneş
ışınları sabah ve akşam eğik açıyla, öğle vakti ise gelebileceği en dik
açı ile gelir.

d. Bakı ve eğim: Güneş ışınlarının düşme açısı, yerşekillerinin Güneş�e
bakma durumuna göre (Bakıya göre) ve yerşekillerinin eğimine göre
değişir.

2. Güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği yol

Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzadıkça enerji kaybı o oranda
artar. Dik açı ile gelen ışınlar daha kısa bir yoldan yeryüzüne ulaşır
ve daha az kayba uğrar. (Ekvator çevresi gibi)

Dar açı ile gelen ışınlar ise, daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha fazla kayba uğrar. (Kutup çevreleri gibi)

3. Güneşlenme Süresi

Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar. Yaz aylarında güneşlenme
süresi fazla olduğundan sıcaklık değerleri yüksektir. Yine gün içinde
en yüksek sıcaklıkların tam öğle vakti değil, öğleden birkaç saat sonra
olması güneşlenme süresi ile ilgilidir. Geceleri ise, Güneşten enerji
alınmadığı için soğuma görülür. Bu nedenle günün en soğuk anı, sabah
Güneş doğmadan önceki andır.

4. Yükselti
Troposfer katında, yerden yükseldikçe sıcaklık değerleri her 100 m. de 0,5 °C azalırken, alçaldıkça her 100 m. de 0,5°C artar.

5. Kara ve Denizlerin Dağılışı
Aynı miktarda güneş enerjisi alan karalar ve denizler aynı derecede
ısınmazlar. Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınırken,
denizler daha az ve geç ısınırlar. Yine karalar denizlere oranla daha
fazla ve çabuk soğurken, denizler daha az ve geç soğurlar.

Denizler karalara oranla geç ısınıp geç soğuduğu için, karasal
iklimlerde en sıcak ay Temmuz, en soğuk ay Ocak iken, denizel
iklimlerde en sıcak ay Ağustos, en soğuk ay Şubattır.

6. Nem Miktarı
Nem, bir yerin fazla ısınması ve soğumasını
önler. Sıcaklık farkını azaltır. Güneş ışınlarının dik ve dike yakın
geldiği Ekvator çevresi Dünyanın en sıcak yerleri olması gerekirken,
nemin fazlalığından dolayı olmamıştır. Dünyanın en sıcak yerleri ise
Dönenceler civarı (Tropikal çöller) olmuştur.

Kış mevsiminde, havanın bulutlu olduğu günlerde, ısı kaybı azaldığından
sıcaklık değerleri yüksektir. Havanın bulutsuz olduğu günlerde ise, ısı
kaybı daha fazla olduğundan sıcaklık değerleri düşüktür. Kuru ve ayaz
bir hava yaşanır.

Nemin fazla olduğu deniz yüzeylerinde, vadilerde ve alçak ovalarda
nemin fazlalığından dolayı sıcaklık kaybı az iken, dağ zirvelerinde
nemin azlığından dolayı sıcaklık kaybı fazladır.

7. Okyanus Akıntıları

Okyanus akıntıları, hem denizler hem de karalar üzerinde havanın
sıcaklığını etkilerler. Bu akıntılar sıcaklığın Ekvatordan kutuplara
doğru düzenli olarak azalmasını engeller.

Ekvator yönünden gelen Gulf - Stream, Brezilya, Kuroşivo ve Alaska
gibi akıntılar sıcaklığı yükseltir. Buna karşılık, kutup yönünden gelen
Labrador, Kanarya, Oyaşivo, Benguela ve Kaliforniya gibi akıntılar
sıcaklığı düşürür.

8. Rüzgârlar

Kuzey Yarım Kürede güneyden, Güney Yarım Kürede de kuzeyden esen
rüzgârlar, Ekvator yönünden geldikleri için sıcaklığı artırır. Kutup
yönünden gelen rüzgârlar ise, sıcaklığı düşürürler. Bu durum enlem -
sıcaklık ilişkisine örnektir.

Denizden karaya doğru esen rüzgârlar kışın ılıtıcı, yazın ise serinletici etki yapar.

Karadan denize doğru esen rüzgârlar ise, kışın sıcaklığı düşürücü, yazın ise sıcaklığı yükseltici etki yapar.

9. Bitki Örtüsü

Bitki örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla
ısınmasını önler. Gece ise, yerden ışıyan sıcaklığın bir bölümünü
tutarak fazla soğumayı engeller. Bunun sonucunda, bitki örtüsünün gür
olduğu alanlar ile seyrek olduğu alanlar arasında, sıcaklığın dağılışı
açısından önemli farklar ortaya çıkar.

SICAKLIĞIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIŞI

Sıcaklığın yeryüzüne dağılışı izoterm adı verilen eş sıcaklık eğrileri
ile gösterilir. Sıcaklık haritalarına ise izoterm haritaları denir.
izoterm haritaları günlük, aylık ve yıllık olabilir. Bu haritaların bir
kısmı gerçek sıcaklıkları gösterir. Bunlara gerçek izoterm haritaları
denir. Bu haritalarda yükseltinin etkisi hesaba katılır. Bir de,
yükselti değerleri her yerde sıfır metre kabul edilerek, (bilgi
yelpazesi) sıcaklık değerlerinin buna göre düzenlenip çizildiği
haritalar vardır. Bu haritalara da indirgenmiş izoterm haritaları
denir. Her yerin gerçek sıcaklığına, yükseltiden dolayı kaybettiği
sıcaklığın eklenmesiyle indirgenmiş sıcaklık bulunur.

Örneğin, 1000 m. yükseklikteki bir yerin gerçek sıcaklığı 16°C ise, buranın indirgenmiş sıcaklığı;

DÜNYA YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DAĞILIŞI

Yeryüzünde üç farklı sıcaklık kuşağı oluşmuştur.
Genel olarak (Dünyanın şekli sonucu) Ekvatordan kutuplara gidildikçe
sıcaklık azalır. Ancak en yüksek sıcaklıklara dönenceler çevresinde
rastlanmaktadır.

Kuzey Yarım Küre, Güney Yarım Küreden daha sıcaktır. Çünkü, Kuzey Yarım
Kürede karalar, Güney Yarım Kürede denizler daha fazla yer kaplar.

Kuzey Yarım Kürede, yüksek enlemlerdeki karaların batı kıyıları,
doğu kıyılarına göre daha sıcaktır. Sebebi, sıcak okyanus
akıntılarıdır. (Gulf - Stream, Alaska, vb.)

Kuzey Yarım Küredeki sıcaklık farkları Güney Yarım Küreden daha fazladır. Sebebi, kara - deniz dağılışıdır.

Termik Ekvator ortalama 8° kuzeye kaymıştır. Nedeni, kuzeyde karaların fazla olması ve sıcak okyanus akıntılarının etkisidir.

Dünya Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

Ocak ayında, Kuzey Yarım Kürede kış mevsimi yaşanır.

Bu ayda Dünyanın en soğuk yerleri Sibirya, Kanada ve Grönlandın kuzey bölgeleridir.

Bu ayda Dünyanın en sıcak yerleri, Oğlak Dönencesi üzerindeki kara içleridir.

Dünya Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

Temmuz ayında, Kuzey Yarım Kürede yaz mevsimi yaşanır.

Bu ayda, Dünyanın en sıcak yerleri Büyük Sahra, Arabistan
Yarımadasının iç kısımları, iran, Orta Asya, Meksika, Amerikanın orta
kesimleri ve Arizona çevresidir.

Bu ayda Dünyanın en soğuk yerleri Antarktika Kıtasındadır.