SÖZCÜK YAPISI-SÖZCÜK TÜRLERİ-CÜMLE BİLGİSİ ÇÖZÜMLÜ

ÖRNEK 1 :

Çayönü kazısında (I) ortaya çıkarılan buluntular (II),insanlığın,
avcılık (III) ve toplayıcılıktan yerleşik yaşama geçiş (IV) aşamasını
(V) göstermektedir.

Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü, sözcük türü yönünden öbürlerinden farklıdır?

A)I.B) II. C)III.

D) IV.E) V.

(ÖSS 1999)

ÇÖZÜM 1:

Kök, sözcüğün yapım eki almamış bölümüdür.“kazısında” sözcüğünde kök “kazmak” eylemidir.

“Buluntular” sözcüğünde kök bulmak eylemidir.“avcılık” sözcüğünde kök
av ismidir, “geçiş” sözcüğünde kök geçmek eylemidir. “aşamasını”
sözcüğünde kök aşmak eylemidir. Kökler isim ve eylem kökleri diye ikiye
ayrıldığından “av” isim kökü farklı olur.

Yanıt:C



ÖRNEK 2:

Aşağıdakilerden hangisinin kökü ad değildir?

A) Yanlışlık B) Yavrulamak

C) Yöneltilen D) Yakınlık

E) Yaşamak

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 2:

B’de kök yavru, C’de kök yön, D’de kök yakın,E’de kök yaş ismidir. “Yanlışlık” sözcüğü yanılmak

eyleminden türemiştir; bu nedenle farklı olan kök bu seçenektedir.

Yanıt:A

ÖRNEK 3:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük yapım eki almıştır?

A) Sen yoktan anlamaz mısın?

B) Gürel, bu karışık işi yoluna koyar.

C) Dikkatli sil de yırtma kâğıdı.

D) Kimi böceklerin kıskaçları çok güçlü oluyor.

E) Sergideki eşyalara elinizi sürmeyiniz.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 3:

Kök ve gövdelere eklenerek onlarla anlamca ilgili başka sözcükler türeten eklere yapım eki denir.

Kökün ne olduğunu söylemiştik, gövdeyse bir ya da birden fazla yapım eki almış sözcük demektir.

Bu seçeneklerde yalnızca “kıskaçları” sözcüğünde yapım eki vardır.
“kıs-” eylemi “-kaç” ekini alarak hem isme dönüşmüş hem de yeni bir
anlam kazanmıştır. Diğer seçeneklerdeki altı çizili sözcükler hep çekim
eki almıştır.

Yanıt[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

ÖRNEK 4:

"–men" yapım eki, aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Gözetmen, öğrencisini sert bir dille uyardı.

B) Dün yazısını okuduğum eleştirmen güzel bir konuya değinmiş.

C) O evcimen bir insana benziyor.

D) Yönetmen, oyunun kurallarını aktörlere anlatıyordu.

E) Türkiye'de artık seçmen bilinçlenmeye başladı.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 4:

Yapım ekleri her zaman eklendiği sözcüğün anlamını değiştirir; ama bazen bunun aynı sıra sözcü-

ğün isim ve eylem oluşunu, yani türünü de değiştirir. Yapım ekinin
farklı işlevde kullanıldığına dair sorularda bu bilgi yoklanır. A’da
“–men” yapım eki gözetmek eyleminden gözetmen ismini türetmiştir. B’de
eleştirmek, D’de yönetmek, E’de seçmek eylemlerinden ad gövdeleri
türetmiştir. Ancak C’de “evci” eylem değil, addır; “–men” eki de ad
kökünden ad gövdesi türetmiştir, diğerlerinden farklı işlevde
kullanılmıştır.

Yanıt:C

ÖRNEK 5:

Aşağıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerin hangisinde, birden çok yapım eki kullanılmıştır?

A) Kara gözlüm çok özledim ben seni

B) Varlığımı yalnız ona verdim ben

C) Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar

D) Gözleri yaş dolu yorgun bulutlar

E) Bir med zamanı gökyüzü kurşunla örtülü

(ÖSS 1999)

ÇÖZÜM 5:

Bazen sözcükler birden fazla yapım eki alarak türer.“gözlüm” sözcüğünde göz kökü –lü yapım eki

almış, daha sonra –m iyelik ekini, yani bir çekim eki almıştır. “Varlığımı” sözcüğünde sadece –lık

eki yapım eki, geri kalanlar çekim ekidir. “kokusuyla”sözcüğünde –u
eylemden ad türeten bir yapım ekidir, öbür ekler çekim ekidir. “yorgun”
sözcüğünde zaten tek ek var, o da –gun yapım eki. “örtülü” sözcüğü
örtmek eylem köküne –ü yapım ekini alıp önce bir ad gövdesine dönüşmüş,
sonra –lü yapım eki de eklenerek ikinci bir ad gövdesi elde edilmiştir.

Yanıt: E

ÖRNEK 6:

"******'ün Özel Yaşamı"(I) adlı kitap, o ünlü (II) bilim (III) adamının (IV) kişilik (V) özelliklerini yansıtıyor.

Bu cümlede numaralanan sözcüklerden hangisi, yapı bakımından diğerlerinden farklıdır?

A)I. B) II. C) III.

D) IV. E ) V.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 6:

Sözcükler yapılarına göre üçe ayrılır: Hiç yapım eki almamış sözcüklere
basit, bir ya da birden fazla yapım eki almış sözcüklere türemiş,
birden fazla sözcüğün anlamca kaynaşması ve bitişik yazılmasıyla oluşan
sözcüklere bileşik sözcük denir.“yaşam, ünlü, bilim ve kişilik”
sözcükleri yapım eki almış, türemiş sözcüklerdir; ama “adamının”
sözcüğü çekim ekleri almıştır; bu nedenle basittir.

Yanıt[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

ÖRNEK 7:

Aşağıdaki cümlelerde bulunan bileşik sözcüklerden hangisi oluşum yolu açısından diğerlerinden

farklıdır ?

A) Kendini çok açıkgöz sanıyor.

B) Karadeniz yine sel altında kalmış.

C) Bilgisayarla oynarken uyumuş.

D) Yemeğe akbaba gibi saldırdı.

E) Hem kaba hem de boşboğazdı.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 7:

Bileşik sözcükler üç yolla oluşur: Bazılarında sözcüklerden birinde ya
da ikisinde birden anlam değişikliği olur. Örneğin, gökyüzü,
rüzgârgülü, başbakan, kuşbakışı ... Bazılarında sözcüklerden birinde ya
da ikisinde birden ses değişikliği olmuştur. Örneğin, nasıl, niçin,
emretmek, halletmek,

sütlaç ... Bazı sözcüklerdeyse bir ya da iki eylem bir arada
kullanılmış, ad soyundan bir sözcük elde edilmiştir; buna tür kayması
denir. Örneğin, biçerdöver, yapboz, sinekkaydı, alaşağı, imambayıldı...
Bu soruda oluşum yolu denirken bu farklılıktan söz ediliyor. “açıkgöz,
Karadeniz, akbaba, boşboğaz” sözcüklerinde anlam kayması var; oysa
“bilgisayar” sözcüğünde tür kayması var.

Yanıt:C

ÖRNEK 8:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde, taml***** tamlayandan önce söylenmiş bir belirtili ad tamlaması vardır?

A) Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin

B) Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize

C) Sıcacık tarhana çorbasının içimiyle başlasın sabah

D) Kağıtlarla camlarını örteyim pencerelerin

E) Eski, ılık akşamlar yağmurla çalsın kapımızı

(ÖSS 1999)

ÇÖZÜM 8:

İki ismin genellikle belli eklerle oluşturduğu öbeğe isim tamlaması
denir. Tamlayan eki –(n) in, tamlanan eki –(s) i’dir. Belirtili isim
tamlamaları her iki ek de kullanılarak oluşturulur. Örneğin, uçağın
özelliği, kalbin ritmi, binanın yüksekliği ... Bu tamlamalarda tamlayan
ve tamlanan yer değiştirebilir. Bu soruda D seçeneğinde “pencerelerin
camları” belirtili isim tamlamasında böyle olmuş, “camlarını” taml*****
cümlede “pencerelerin” tamlayanından önce söylenmiştir. Diğer
seçeneklerde zaten belirtili isim tamlaması yoktur. C’deki tamlama üç
isimden oluştuğu için, “tarhana çorbasının içimi”, belirtili değil
zincirleme isim tamlamasıdır.

Yanıt[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

ÖRNEK 9:

Belirtili ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına sözcük girebilir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna bir örnek vardır?

A) İngilizce kitabının sayfalarını çevirdi.

B) İlkbaharın serin günlerini çok arayacağız.

C) Uzun kavak ağaçlarının gölgesinde dinlendik.

D) Küçük çocukların çığlıkları duyuluyor.

E) Derin tencerenin dibinde az yemek vardı.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 9:

Belirtili isim tamlamalarında tamlanan sıfat alacaksa bu sıfat tamlayanla taml*****n arasına girer.

Böyle bir örnek B’de var. “ilkbaharın günlerini” tamlamasının arasına “serin” sıfatı girmiş. “kavak

ağaçlarının gölgesi”nde “uzun” sıfatı, “çocukların çığlıkları”nda
“küçük” sıfatı, “tencerelerin dibi”nde “derin” sıfatı arada değil başta
kullanılmıştır. “İngilizce kitabının sayfaları”ysa zincirleme isim
tamlamasıdır ve sıfat almamıştır.

Yanıt:B

ÖRNEK 10:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır?

A) Söyledikleri bence doğru değildir.

B) Eskiden bu tarlalar oldukça verimsizdi.

C) Kâğıt mendille çocuğun burnunu sildi.

D) Geçmiş günlerin tatlı hatırasıyla avundu.

E) İnsanların bütün sıkıntısı paraydı.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 10:

Kişi zamirleri de belirtili ad tamlamalarında tamlayan olabilir. Bu
durumda genellikle tamlama ekleri değişir. Örneğin, benim arabam, onun
işi, sizin düşünceniz, senin kalemin... Bu tamlamalarda tamlanan ekleri
aynı zaman iyelik ekleridir. İyelik ekleri tamlayan söylenmediğinde
bile tamlayanın anlamını zaten oluşturur. Bu nedenle biz genellikle

“Onun oğlu hasta.” demeyiz de “Oğlu hasta.” deriz. Bu soruna tamlayanı
düşmüş belirtili isim tamlamasından söz edilirken aslında bir iyelik
eki bulmamız isteniyor, bu da A’da “Söyledikleri” sözcüğünde var.

Yanıt:A

ÖRNEK 11:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme adı kullanılmıştır?

A) Küçücük odasında çok mutluydu.

B) Kıyıdan birçok adacık görünüyor.

C) Bu daracık yollarda yürümek zor.

D) Sıcacık çörekleri hemen yedik.

E) Minicik elleriyle çiçek toplamış.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 11:

Küçültülmüş isimler “–cik, –cek, –ciğim, –ceğiz” eklerini alarak varlığın küçük olduğu, sevildiği,

ona acındığı anlamlarını kazanmış isimlerdir. Sıfatlar da “–cik, –cek, –ce, –msi, –mtrak” eklerini

alarak küçültülür, o özelliğin az olduğu ya da gösterilen varlığın
küçük olduğu anlamlarını kazanır. B’deki “adacık” sözcüğü küçültülmüş
isimdir; oysa öbür seçeneklerdeki küçültülmüş sözcükler, bir varlığın
niteliğini gösterip onun adının önünde yer aldıklarından sıfattır.

Yanıt:B

ÖRNEK 12:

Türemiş sıfatlar, adlarla fiillerin kök ya da gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulur.

Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde bu yolla yapılmış bir sıfat vardır?

A) Güneş balçıkla sıvanmaz.

B) Korkunun ecele faydası yoktur.

C) Her ağacın meyvesi olmaz.

D) Mızrak çuvala sığmaz.

E) İşleyen demir pas tutmaz.

(ÖSS 2000)

ÇÖZÜM 12:

Sıfatlar bir adın önüne konup o adda belirtilen varlığın niteliğini,
sayısını, hangi varlık olduğunu söleyen ya da o varlıkla ilgili soru
soran sözcüklerdir.Bu soruda sadece iki cümlede sıfat vardır. C’de
“her” “ağaç” isminin belgisiz sıfatı, D’de “İşleyen” “demir” isminin
niteleme sıfatıdır. “Her” basit sözcüktür, “İşleyen” sıfatı türemiştir,
iş adı önce –le ekiyle eylem olmuş, sonra da –en ekiyle türemiştir.

Yanıt:E

ÖRNEK 13:

Bütün insanlar sabırsız olmuş.

Bu cümledeki altı çizili sıfatın türüne, aşağıdaki cümlelerin hangisinde örnek vardır?

A) Herkes yüksek sesle konuşup duruyordu.

B) Bu çocuk çalışmayı seviyor.

C) Biraz uyku hepimize iyi gelecek.

D) Onu sevimsiz yapan tiz sesiydi.

E) Bir hata daha istemiyorum.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 13:

Bir ismi belirten ancak anlamca belirsiz olan sıfatlara belgisiz sıfat
denir; “Bütün” sözcüğü böyle bir sıfattır. Bir varlığın biçimini,
rengini, huyunu... gösteren, isme sorulan nasıl sorusuna yanıt veren
sıfatlara niteleme sıfatı denir. A’da “yüksek” “ses”in, D’de “tiz” gene
“ses”in niteleme sıfatıdır. B’de “Bu” sözcüğü varlığı gösteriyor, hangi
sorusuna yanıt veriyor, böyle sıfatlara işaret (gösterme) sıfatları
denir. E’de “Bir” “hata”nın kaç tane olduğunu gösteriyor, o da bir sayı
sıfatı. C’de “biraz” bütün sözcüğü gibi bir belgisiz sıfattır.

Yanıt:C

ÖRNEK 14:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir sıfatla sağlanmamıştır?

A) Kaç senedir burada oturuyorsun?

B) Ne tür müzik dinlemeyi seversin?

C) Kimi aradığımı bilmiyor musun?

D) Ona hangi soruları sordun?

E) Sınavı kaçıncı girişte kazandın?

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 14:

Soru sıfatları adların önüne gelir ve o adda belirtilen varlığın
özelliklerini sorar, soru sıfatlarının karşılığı genellikle bir
sıfattır. “Kaç sene, ne tür, hangi soruları, kaçıncı girişte” sıfat
tamlamalarında soru sıfatları vardır. “Kimi” sözcüğüyse bir adın yerini
tutarak soru sormuş; o bir soru zamiri.

Yanıt:C

ÖRNEK 15:

Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük adlaşmış bir sıfattır?

A) Ucuzluk ay ortasında başlar.

B) Sonuç yarın açıklanacak.

C) Yalancı her zaman tehlikelidir.

D) Fedakârlık ister bu iş.

E) Sessiz durmamızı istedi.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 15:

Niteleme sıfatlarının arkasındaki ad düşünce, niteleme sıfatı bazen arkasına o adın çekim eklerini

de alarak adın yerini tutar, bunlara adlaşmış sıfat denir. “Ucuzluk,
sonuç, fedakârlık” sözcükleri isim, “sessiz” se bir eylemin özelliğini
gösterdiğinden zarf. C’deki “Yalancı” sözcüğü, “yalancı insan” sıfat
tamlamasında adın düşmesiyle burada kullanılıyor; bu nedenle de
adlaşmış sıfat.

Yanıt:C

ÖRNEK 16:

I. Teyzelerin dün sinemaya gittiler.

II. Çiçeklerine yazın bolca su vermelisin.

III. Kalemlerini başka kutuya yerleştirdi.

IV. Ceketimizi dolaba astım.

V. Evleri bize çok yakındır.

Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde altı çizili sözcüklerin aldığı
ekler, onlara hem ikinci, hem de üçüncü tekil kişiye ait olma anlamı
katmıştır?

A) I. ve II. B) I. ve V. C) II. ve III.

D) III. ve IV. E) IV. ve V.

(ÖSS 2000)

ÇÖZÜM 16:

İyelik ekleri, o varlığın kime ait olduğunu gösteren çekim ekleridir.
“benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” anlamı sağlarken adların
yerini de tutuklarından zamir de sayılırlar. İkinci tekil ve üçüncü
tekil kişiye ait iyelik ekleri, bu eklerin ardından ünlüyle başlayan
bir ek gelmesi durumunda birbirlerine karışır.

İkinci tekil kişiye ait iyelik eki “–in”, üçüncü tekil kişiye ait
iyelik eki “–i” dir. Üçüncü tekil kişi ekinden sonra ünlüyle başlayan
ek gelecekse araya “n” kaynaştırma harfi girer; böyle durumlarda
örneğin “çiçeklerine” sözcüğünden hem senin hem de onun anlamları
çıkar. Bu durum “Kalemlerini” sözcüğünde de var.

Yanıt:C

ÖRNEK 17:

"Çocuğunki annesinin giysisinden daha eski görünüyordu." cümlesindekiyle aynı görevde olan

"ki" aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Dün akşamki panelde ben de görev aldım.

B) Önündeki kuru otlar güneşin ışıklarıyla sarı sarı parlıyordu.

C) Yanındakileri tanımadığım için selamlamadım.

D) Hiçbir koku, sıcak ekmeğinki kadar güzel olmaz.

E) Çocuk, elindeki kalemi durmaksızın çeviriyordu.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 17:

“–ki” ilgi zamiri eki, “in” ya da “–im” tamlayan eklerinden sonra gelip
düşmüş taml*****n yerini tutar, bir ismin yerini tuttuğundan iyelik
ekleri gibi o da zamir sayılır. Bir de sıfat türeten “–ki” eki vardır;
ismin “–de” durum ekinden sonra ya da yalın sözcüğe gelir, işaret
sıfatları oluşturur. İlgi zamirini çıkarıp yerine bir isim
koyabilirsiniz; oysa sıfat türeten ekten sonra isim koyabilirsiniz,
yerine değil. D’de “sıcak ekmeğin kokusu” tamlamasındaki “kokusu”
taml***** düşmüş, yerine ilgi zamiri gelmiştir. Diğer seçeneklerdeki
ekler işaret sıfatları oluşturmuştur.

Yanıt[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

ÖRNEK 18:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, adın yerine kullanılmış bir sözcük yoktur?

A) Bunlar bizim suçumuz, diyordu durmadan.

B) Bir duvar başında el açar kimileri.

C) Bu sıkıntılı günlerde dostlar bir bir ortaya çıkar.

D) Biz de onunla gidecektik ötelere.

E) Çoğunluk, güzel şeylerden anlamaz, çirkinlikleri yeğler.

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 18:

Adın yerini tutan sözcüklere zamir denir. Zamirler insanları karşılayan
kişi zamirleri (ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi), belirsiz bir
anlamla adın yerini tutan belgisiz zamirler (herkes, kimisi, bazıları,
kimse, şey, çoğu) insan dışındaki varlıkların adının yerini göstererek
tutan işaret zamirleri (onlar, şu, bunlar, burada, orası), soru yoluyla
adın yerini tutan soru zamirleri (kim, nere, nerede, hangisi) olarak
dörde ayrılır.

A’da “bunlar ve biz”, B’de “kimileri”, D’de “biz”,E’de “çoğunluk” sözcükleri zamirdir. C’deki “bu”

sözcüğü “günlerde” isminin işaret sıfatıdır, zamir değildir.

Yanıt: C

ÖRNEK 19:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ne" sözcüğü "soru zamiri" olarak kullanılmıştır?

A) Yurtdışından bize ne getireceksin?

B) Kitabı ne zaman bitireceksin?

C) Karşımda öyle ne duruyorsun?

D) Ne günler geçirdik seninle, değil mi?

E) Ne gün buluşalım seninle?

(Kavram Dershaneleri Sorusu)

ÇÖZÜM 19:

“Ne” sözcüğü A’da getirilecek olan eşyanın adının yerini tuttuğundan
soru zamiridir. C’de “ne” sorusu niçin anlamıyla yükleme yöneldiğinden
zarftır, B’deki “ne zaman” da zarftır. D’de soru anlamını sağlayan “mi”
edat, E’de “Ne gün” tamlamasındaki “ne” soru sıfatıdır.

Yanıt: A

ÖRNEK 20:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “zor” sözcüğü, sözcük türü bakımından ötekilerden farklıdır?

A) Zor işleri hep bana yaptırıyorsun, diye yakınıyordu.

B) İstemeden zor bir çalışmanın içine girmişti.

C) Terlemiş, çok yorulmuştu, zor yürüyordu.

D) Öğretmenliğin zor bir meslek olduğunu anlamıştı.

E) Zor günler geride kaldı; rahat edeceğiz artık, diyordu.

(ÖSS 2001)

ÇÖZÜM 20:

Eylemlerin zamanını, nasıl yapıldığını, yönünü, ne kadar yapıldığını
gösteren ya da eylemlere bunları soran sözcüklere zarf denir. “Zor”
sözcüğü dört seçenekte adların özelliğini göstermiştir; sıfattır.
C’deyse “yürüyordu” eyleminin nasıl yapıldığını göstermiştir; durum
zarfıdır.

Yanıt: C